Kryminał to gatunek najlepiej nadający się do tego, by ukazywać problematykę zła w jego najróżniejszych postaciach. I czyni to, kreując fabularną walkę między przedstawicielami służb stojących po stronie dobra a wszelakiej maści przestępcami.

Zobrazować zło nie jest łatwo. Czasem pojawia się ono w formie nieuchwytnej, jako stałe zagrożenie płynące nie wiadomo skąd. Czasem przybiera postać określonego mordercy, a czasem trzeba go poszukiwać w symbolach i abstrakcyjnych figurach, skrywających się gdzieś w mroku historii.

Tak, zobrazować zło nie jest łatwo, ale trzeba przyznać, że Anna Damasiewicz, współczesna twórczyni grafiki okładkowej, czyni to w sposób mistrzowski. Jej wystawa „Oblicza zła” jest tego najlepszym dowodem. Zebrane tu prace ukazują zniuansowane podejście artystki do wyzwania, jakie stawiają przed nią książki o zbrodni. Operuje ona różnymi środkami, wydobywając z powieści ich niepokojącą atmosferę.

Okładkowe zło to przede wszystkim specyficzne postacie: morderców wyzywająco patrzących w stronę czytelnika lub skrywających swoje zamiary pod kapturem czy za ciemnymi okularami, ofiar w stanie najwyższego przerażenia, nieżywych, zastygłych ze strachu lub zatrzymanych w ucieczce, zarysowanych jako cała sylwetka lub bardzo wyraźna twarz. Z nimi kontrastują postacie detektywów i policjantów, w których najczęściej podkreśla się ich samotność (oddalająca się sylwetka, ginąca w pochłaniającej ją przestrzeni) lub determinację (indywidualista na tle miasta, które nigdy nie śpi).

Skoro już wspominamy o przestrzeni – ona również doskonale wprowadza w tematykę powieści, a jest w twórczości Anny Damasiewicz bardzo bogato wykorzystywana. Są to oczywiście miasta w wersjach współczesnej i historycznej, zobrazowanych za pomocą fragmentu miejskiego krajobrazu lub oddalonej panoramy. Takie miasto to nie bezpieczna przestrzeń dla życia, to sugestia czyhającego niebezpieczeństwa. Nastrój ten wspomagają częste u Damasiewicz samotne drzewa, sznur ptaków na tle bezkresu nieba, wtapiające się w materię krople krwi czy pojedyncze, złowrogo uchylone drzwi.
Usymbolizowanych przedmiotów jest zresztą w tych pracach więcej. Z jednej strony mamy zestawy gadżetów związanych z klasyką kryminału, czyli Agathą Christie, a więc meloniki, zegarki, książki, torebki, flakoniki z trucizną, podpowiadające, że prezentowany w powieści uporządkowany świat to pozory, a zza nich wyłania się morderstwo. Z drugiej strony zaś dostrzeżemy na tych okładkach taśmy policyjne, pistolety czy groźne psy – a więc wskazówki dotyczące realiów współczesnego życia, w którym morderstwem i zbrodnią epatuje się wprost, bo już wiemy, że są one elementem codzienności i dotyczą każdego.

Szczególną wymowę powieści kryminalnych graficzka podkreśla zastosowaną kolorystyką. Historyczne i klasyczne ujęcia mają więcej barw ciepłych, ukazujących kostiumowy charakter danej książki i pewne oddalenie czasowe od momentu lektury. Współczesne zaś – złowrogie, utrzymane najczęściej w zimnej, mrocznej tonacji, silnie skontrastowane – wrzucają czytelnika w głębię dziejących się zdarzeń, dając mu możliwość uczestniczenia w zbrodni i aktywnego włączenia się w przeżywanie zmagań bohaterów powieści. Pierwsze odwołują się bardziej do wiedzy i tradycji, dystansując czytelnika od świata przedstawionego, drugie umożliwiają nawiązanie bardzo intymnej relacji między nim a powieścią.

„Oblicza zła” Anny Damasiewicz to wystawa szczególna, ukazująca wysoką świadomość roli kryminału i thrillera we współczesnej kulturze oraz budującej ją tradycji, wystawa w pełni realizująca postulat, by adekwatne dać złu oblicze.

Jolanta Świetlikowska
Oficynka